Erfgoed ontsluiten? Verhalen zijn de toekomst!

Het valt me op: mensen uit de erfgoedsector zijn zeer gedreven. Het is onwaarschijnlijk hoe gepassioneerd ze vertellen over ‘hun erfgoed’. Verhalen die naar buiten komen, en de verbanden die gelegd worden zijn zo verrijkend. De geschiedenis kent zoveel nuances, in -en uitsprongen. 

Als communicatiemens is het een festijn om deze inhoud strategisch te benaderen en te structureren. Het designluikje en de branding zijn vaak maar een klein onderdeel op het einde van een diepgaand voortraject.

“Erfgoedcollecties en organisaties beseffen niet altijd dat ze op een goudmijn zitten qua storytelling.”

 

De bril van de gebruiker

En toch heeft de erfgoedsector de neiging om voor eigen publiek te werken. Onze eerste vraag bij aanvang van een nieuwe opdracht is meestal: wie is jullie doelgroep? Dat creëert altijd een beetje nervositeit. Maar eenmaal, de doelgroep in kaart gebracht is, is het een meerwaarde om ze met de bril van de gebruiker naar hun eigen archief en onderzoek te laten kijken. ‘Erfgoedmensen’, als ik ze zo mag noemen, verliezen zich vaak in het beheren van de collecties, in de materie, in IT-oplossingen en in beschermprocedures. En ja, groot gelijk hebben ze: onderzoek is uitermate belangrijk, collecties moeten goed bewaard worden en het vele archiefwerk moet renderen. Maar daar stopt het niet.

Hergebruik van digitale culturele content

De kijk is aan het veranderen: hoe kunnen we op een activerende manier ontsluiten? Hoe communiceren we over collecties? Hoe kan digitale content hergebruikt worden? Wat hebben we nodig om het grote publiek te bereiken? Want wat heeft voor zin als er 250.000 stuks in een digitaal archief zitten als niemand de verhalen kent? Ondertussen weet ik ook dat de centen voor erfgoed zeer dun bedeeld worden, ruimte voor een communicatieteam is er zelden. Communicatie is vaak een klein deeltaakje in het al overvolle takenpakket van één medewerker.

In 2018 nam ik als expert deel aan een validatieworkshop in kader van het gebruik en hergebruik van digitale culturele content. Het viel me toen op dat er met zekere voorzichtigheid werd gekeken naar het openstellen van inhoud. De goesting was er wel bij de deelnemers, al bleven ze voornamelijk met eerder technische vragen worstelen.

Ondertussen heb ik met Josworld meegewerkt aan verschillende interessante erfgoedprojecten. Het online platform www.liberasstories.eu vult heel mooi de vraag in naar een meer verhalende ontsluiting. Met dit verhalenplatform wil Liberas toekomstgericht werken. Liberas Stories wortelt in het veld van de digital history en in beleidsimpulsen om door middel van nieuwe en digitale media over erfgoed te verhalen.

Peter Laroy, directeur Liberas, centrum voor de geschiedenis van het vrije denken en handelen, omschrijft het als volgt:

“Het platform is opgebouwd aan de hand van twee pijlers: in de ‘Atlas’ wordt de wereld van het liberalisme in kaart gebracht. Precies, maar ook exploratief. Onderzoekend, zonder uit te putten of volledigheid te claimen. Het ‘Magazine’ is een vitrine: nieuwe verhalen, gekoppeld aan de collectie van Liberas maar ook met bijdragen van gastauteurs.”

Het is, voor mij duidelijk dat erfgoedarchieven zichzelf aan het heruitvinden zijn. Het gaat verder dan louter aanbieden van een database. Het gaat erom wat je ermee doet. Onderzoeker Ruben Mantels is het hiermee volledig eens. Hij ontwikkelde vanuit de uGent het idee om voor Museum Dr.Guislain onderzoeksdata te verwerken naar een toegankelijke terreingids om de site en de historiek van het museum te verkennen.

Wat aanvankelijk bedoeld was als digitale publicatie is geëvolueerd naar een app. De uitdaging was om naast de historiek van de site en de figuur van Dr. Guislain ook een grote hoeveelheid onderzoeksdata te stroomlijnen (archieven aan beeldmateriaal en andere data). Bij het uitdenken hebben we vanuit Josworld de ervaring van de museumbezoeker vooropgesteld. Dat maakt het makkelijker om keuzes te maken. De app biedt de bezoeker zo een ervaring aan die veel verder reikt dan het éénmalige bezoek op en rond het Museum Dr. Guislain. Ze nemen de app mee naar huis en kunnen zich nog verder verdiepen in de bijgeleverde verhalen en beelden. 

Bekijk de volledige case.

Voor beide projecten hebben we een branding bedacht die veel karakter heeft en zich onderscheid van andere erfgoedprojecten. Het zal niet alleen de klassieke erfgoedliefhebbers aanspreken, maar ook een jonger en vooral een diverser publiek.

Trends

Op vlak van communiceren zie ik twee trends die sterk naar voren komen: de autonomie van de gebruiker en de nood aan het visuele. Tijd, of eerder het gebrek aan, is de verbindende factor tussen de twee. Het lezen van digitale teksten gebeurd volledig anders dan een gedrukte teksten. Vluchtiger en meer gescand. We spreken over een free-choice learning environment: waarin de gebruiker zelf kiest wat hij of zij wil weten, beleven of ervaren. De benadering is hierdoor volledig anders.

De trend naar het gebruik van meer beelden sluit vooral aan bij een jongere generatie die het gewoon is om visueel te navigeren door content. De beleving van het medium primeert. Sterke beelden zijn toeleiders naar de diepere inhoud en activeren beter. Als er géén beelden beschikbaar zijn, bijvoorbeeld bij immaterieel erfgoed kan een opvallende branding of speelse illustraties evengoed aanspreken (bv. Smaken in Brussel van de Erfgoedcel Brussel).

Verbreden van de doelgroep

Erfgoedcollecties en organisaties beseffen niet altijd dat ze op een goudmijn zitten qua storytelling. Uiteraard vergt het energie en inzicht om tot een degelijke strategie te komen. Het is een investering die rendeert: het kan de klassieke bezoeker inspireren, maar zal nieuwe doelgroepen aanspreken. Het potentieel is er om nog breder te ontsluiten en hergebruik te stimuleren.

Thijs Snauwaert, Josworld

Creative lead voor erfgoedprojecten als Museum Dr. Guislain, Liberas.eu, Brusselse Museumraad, Linx +/Amsab-ISG,…